Wycinanka kurpiowska – leluje, gwiazdy i zielki

Wycinanka kurpiowska jako symbol tożsamości i regionu.

Wycinanka kurpiowska łączona jest z krainą o nazwie Kurpie – leżącej na terenie dwóch puszcz mazowieckich: Puszczy Białej oraz Puszczy Zielonej. Swym zasięgiem obejmuje tereny aż do granic Litwy.

Uproszczony strój ludowy Kurpiów zaprezentowany na drewnianym magnesie, fot. Folkstar.pl

Charakterystycznym elementem folkloru tego regionu, poza strojem ludowym stały się wycinanki.

Tradycyjna wycinanka kurpiowska, czarna naklejona na białym tle, fot. Folkstar.pl

Historia wycinanek sięga lat 80. XIX wieku. To wtedy pojawiają się pierwsze wzmianki na ich temat. Pierwotnie zastępowały firanki-zazdrostki, na które nie wszyscy mieszkańcy wsi mogli sobie pozwolić. Papier był tańszym tworzywem niż materiał na firanki, dlatego właśnie z papieru wycinano wzory, a następnie zdobiono nimi okna. Używano do tego nożyc do strzyżenia owiec.

Nożyce do strzyżenia owiec wykorzystywane do robienia wycinanek, fot. Folkstar.pl

Inna wersja mówi, że wzór drzewa życia – bardzo popularnego wśród motywów kurpiowskiej wycinanki, został zaczerpnięty z kultury żydowskiej. Żydzi także przyozdabiali swe okna wycinankami, być może na Kurpiach zwyczaj zdobienia okien rozpowszechnił się dzięki nim.

Wzór drzewa życia zaprezentowany na kubku, fot. Folkstar.pl

Z czasem, gdy we wsiach zaczęli pojawiać się wędrowni handlarze, sprzedający m.in. kolorowy papier, wycinano barwniejsze wzory, które pięknie prezentowały się na białych ścianach izb.

Wycinanka kurpiowska pełniła dwie funkcje:

– była wyrazem artystycznych upodobań,

– świadczyła o zaangażowaniu mieszkańców w obchody dorocznych świąt kościelnych, zwłaszcza Bożego Narodzenia i Wielkanocy.

Domowy ołtarzyk przystrojony kurpiowskimi wycinankami, fot. www.wikipedia.pl

Klasyczną formę stanowi symetryczna kompozycja pionowa, dwuczłonowa, gdzie dolna część to (zwykle jednoelementowa) podstawa, natomiast górna – misternie wycięta korona.

Do najpopularniejszych wzorów wycinanki kurpiowskiej należą leluje, gwiazdy i zielki.

Leluje

Leluja w wazonie, zwana także drzewkiem życia była najwcześniejszym motywem kurpiowskiej wycinanki. Jej kształt przypomina drzewko, otoczone stylizowanymi ornamentami roślinnymi bądź zwierzęcymi (najczęściej kogutami). Charakterystyczną cechą jest symetria oraz to, że górna część jest szersza i bogatsza od podstawy.

Leluje kurpiowskie jako motyw zdobniczy lampy stojącej, fot. Folkstar.pl

Gwiazdy

Pierwowzorem były „światy”, czyli małe kółeczka wycięte z opłatka (w przypadku bogatszych gospodarzy) lub z papieru (u biedniejszych), podwieszane na belce pod sufitem w okresie świąt Bożego Narodzenia. Jako wycinanki głównie wisiały na ścianach izb, zyskały także większe rozmiary. Charakteryzuje je przede wszystkim plan koła oraz jednokolorowe pokrycie.

Wycinanka kurpiowska o motywie gwiazdy, fot. www.naludowo.pl

Zielki

Wielokolorowe, symetryczne, kojarzące się z kwiatami wystającymi z doniczek. To najrzadziej proponowana forma kurpiowskiej wycinanki.

Zielki kurpiowskie, fot. www.naludowo.pl

Współcześnie zmieniła się także wymowa wycinanki. Już nie zdobi mieszkalnych wnętrz, jest raczej wyrazem tożsamości Kurpiów oraz ich regionalnym produktem, z którego są bardzo dumni.

Polski pawilon na World Expo 2010 w Szanghaju o bryle inspirowanej kurpiowską wycinanką, fot. www.wikipedia.pl

W sklepie Folkstar możecie znaleźć różne produkty inspirowane kurpiowskimi wycinankami. Zapraszamy!

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz

Zapisz