Damskie nakrycia głowy w polskim folklorze

Przez wieki kanony mody zmieniały się wolniej lub szybciej. Natomiast w trakcie ostatnich stu lat damska moda odmieniła się całkowicie. To, co dawniej uznawano za nieobyczajne, dziś jest całkiem normalne: kobiety chodzą w spodniach, spódnice częściej sięgają kolana niż kostki, a krótkie spodenki dawno przestały być domeną plaży i alkowy. Jedną z rzeczy, która odmienia nasz wygląd od naszych prababek są również damskie nakrycia głowy.

Kobieta w stroju biłgorajskim. Zakrywający głowę rańtuch to jeden z archaicznych elementów garderoby damskiej. Fot. dzięki strojeludowe.net 

Schowaj włosy!

Choć dziś ciężko nam to zrozumieć, niegdyś nakrycie głowy było obowiązkowym elementem stroju codziennego, jak i (a może przede wszystkim) odświętnego. Mężczyźni przez cały rok mieli swoje czapki, kapelusze i wełniane, ciepłe baranice. Nosili je podczas żniwa, na roli i w trakcie zimy dla ochrony przed warunkami atmosferycznymi. W największe święta doroczne i rodzinne przystrajali swoje uroczyste kapelusze kwiatami lub kolorowymi wstążkami. Na damskie nakrycia głowy składały się głównie chustki. I na tym można zakończyć tę opowieść – ale chusta chuście nierówna i to właśnie one zwykle stanowiły najliczniejszą reprezentację w szafie (lub skrzyni) kobiecej.

Najpiękniejsze wianki zakładano Pannom Młodym w dzień ślubu.
Pocztówka „Do ślubu” autorstwa J. Krasnowolskiego, 1908 r., Fot. dzięki strojeludowe.net 

Kwietne wianki

Chusteczki na głowie dzieci pojawiały się bardzo wcześnie. Zawiązywano je zarówno chłopcom, jak i dziewczętom. Chroniły przed zimnem, wiatrem, a także przed ostrym słońcem. Dziewczynki nosiły chustki również w celu przytrzymania włosów i wygodniejszej pracy. Starsze panienki w największe uroczystość stroiły gołe głowy wiankami – pleciono je z żywych kwiatów lub dodawano kwiaty wykonane z papieru lub bibuły. Niekiedy we włosy wpinano jedynie mały bukiecik kwiatów nad uchem lub dopinano go do zawiązanej chustki.

Oczepiny i zmiany

Wszystko to zmieniało się w dzień wesela. Tradycyjnym nakryciem głowy panny młodej jest wianek lub jego regionalny odpowiednik. Symbolizuje on czystość dziewczyny idącej do ołtarza. W trakcie oczepin starościny ściągają wianek pannie młodej, a zakładają jej czepiec, czyli atrybut mężatki. Ten kobiecy obrzęd odbywał się zwykle w komorze w damskim gronie i był okupiony licznymi łzami młodej.  Od tej pory poślubiona kobieta musiała zakrywać włosy pod chustką lub czepcem, co było dla wszystkich widoczną oznaką zamążpójścia i zmiany stanu.

Najpopularniejszym wzorem na chustkach na głowę były czerwone róże, tzw. tybetki. Takie same otrzymasz w sklepie Folkstar! Fot. Folkstar

Chusty, chustki i czepce

Ponieważ chustka była obowiązkowym nakryciem głowy, a równocześnie nie była bardzo droga – w porównaniu do innych elementów stroju – kobiety zwykle posiadały ich po kilka. Codzienne były wykonywane z gorszych jakościowo materiałów, te odświętne były w różnych kolorach i z różnymi wzorami, aktualnie modnymi w danym regionie. To jaką chustę ubierano zależało od wielu czynników, m.in. od pory roku i okresu liturgicznego – w czasie postu wybierano zwykle ciemniejsze i skromniejsze chustki, podobnie w czasie żałoby.

Najbardziej uroczystym nakryciem głowy był czepiec. Zakładany w dzień wesela, był później używany przez kobiety w czasie największych świąt. W różnych częściach Polski jego wygląd był inny, jednak zwykle był on wykonany z białego płótna i ozdobiony haftem białym lub kolorowym.

Damskie nakrycia głowy w Polsce

Na Rzeszowszczyźnie, podobnie jak w przeważającej części południowej Polski, odświętnym nakryciem głowy był czepiec – biała haftowana na biało bądź czerwono chusta wiązana na czole w sposób charakterystyczny dla danego regionu.

Kobieta w stroju rzeszowskim. Fot. dzięki strojeludowe.net 

Na Warmii zamężne kobiety wkładały tzw. twardą myckę – wyjątkowe, bogato haftowane nakrycie głowy, które było wiązane pod brodą w dużą kokardę.

Czepek warmiński haftowany, Fot. dzięki strojeludowe.net 

Dziewczęta na Kurpiach Zielonych nosiły czółka. Były to wykonane z papieru lub tektury nakrycia głowy, które zdobiono czarnym aksamitem, tasiemkami, wstążkami oraz bukietem kwiatów.

Pocztówka: Wieśniaczki z Myszyńca, Fot. dzięki strojeludowe.net 

Nakrycia głowy w okolicach Biskupina były wykonane ze składanego w harmonijkę tiulu. Dzieliły się na kopki i kopki z okapem (czyli z krochmaloną falbanką). Wiązane były w dużą kokardę bandami, czyli haftowanymi wstążkami.

Biskupianki w strojach regionalnych, Fot. dzięki strojeludowe.net 

Na ziemi lubuskiej zarówno panny, jak i mężatki nosiły czepiec z ogonkiem, czyli tiulowe nakrycie głowy wiązane pod brodą efektowną kolorową wstążką w kwiaty.

Tradycyjny czepiec lubuski, Fot. dzięki strojeludowe.net 

Zwyczaj zakrywania głowy przez mężatki zniknął już w mroku dziejów. Choć zdarzają się jeszcze starsze panie, które co niedziela zakładają na głowę do kościoła chustę tybetkę lub z wzorami tureckimi. Jednak zdecydowanie częściej wielobarwne kwiatowe chusty służą nam dziś jako dodatek do stylizacji lub okrycie przed zimnem na szyi.