O haftach kaszubskich

O hafcie i szkołach kaszubskich

Stali bywalcy strony folkstar.pl z pewnością mieli okazję zauważyć, że sporą część naszej ludowej kolekcji stanowią gadżety i akcesoria przyozdobione haftem kaszubskim.

Właśnie dziś postanowiliśmy uchylić Wam rąbka tajemnicy i przybliżyć Wam historię haftu kaszubskiego, zdradzić skąd się wziął i na jakie szkoły się dzieli.
Zapraszamy do lektury!

Historia
Początek wytwórstwa haftu kaszubskiego datowany jest na XII-XVI wiek i łączony głównie z żeńskimi zakonami norbertanek i benedyktynek. W zdobnictwie dominowały motywy kwiatowe oraz ściśle określona kolorystyka: niebieski (w trzech odcieniach), czerwony, czarny, zielony i żółty. Kompozycja wiodąca przypominała drzewo o nie splatających się i nie krzyżujących ze sobą nawzajem rozłożystych gałęziach – tzw. „drzewo życia”. Dopiero na przełomie XIX i XX wieku wykształciły się poszczególne szkoły haftu, a każda z nich wyróżniała się swoją techniką. Aż do dziś, haft ten jest najbardziej znaną dziedziną sztuki ludowej Kaszub. Rodzima nazwa brzmi kaszëbsczi wësziwk.

Szkoła żukowska
Początki tradycyjnej szkoły żukowskiej sięgają XIII wieku, będąc domeną sióstr norbertanek. W tamtym czasie haftowało się złotą i srebrną nicią, zdobiąc w bardzo skromny sposób (co symbolizowało ubogie życie klasztorne). Norbertanki prowadziły szkoły dla bogatych panien, ale po kasacie zakonu przez Prusaków w 1834 roku, przyjmowały na uczennice również chłopki. Obecna metoda haftowania jest zasługą Jadwigi i Zofii Ptach, które odziedziczyły wiedzę po swojej babce, jednej z ostatnich uczennic norbertanek, zachowując tradycje wyuczone w klasztorze. Ściśle przestrzega się zasad kolorystycznych, stosując siedem barw: trzy odcienie niebieskiego, żółty, czerwony, zielony i czarny. Motywy o takim samym kolorze nie mogą występować obok siebie.

Szkoła wdzydzka
Jedna z ciekawszych szkół haftu kaszubskiego, powstała w głowie założycielki skansenu we Wdzydzach – Teodory Gulgowskiej! Pamiętajcie jednak, że nie świadczy to o braku jakichkolwiek korzeni. Przeciwnie, haft wdzydzki był wykonywany w tradycyjnej wersji, jeszcze na początku XX wieku, jednak z początkiem I wojny światowej wyrabianie ustało. Gulgowska, będąca artystką i plastyczką, zaprojektowała wzór w 1925 roku, składając „do kupy” wszystkie znane sobie motywy haftów z Kaszub (głównie zaczerpniętych ze zdobnictwa złotych czepców) oraz malowideł na szkle i ceramice, a także przejęła z tradycji pionowy układ motywu wiodącego. Cechami charakterystycznymi są bogata kolorystyka (aż siedemnaście barw!) i zwarty układ motywów. Oprócz podstawowych kolorów stosuje się jeszcze pomarańczowy, brązowy, różowy oraz wszelkie pastelowe odcienie. Szkoła wdzydzka miała duży wpływ na pozostałe szkoły, działające w okolicy.

Szkoła pucka
To ostatnia ze szkół, uformowana w okresie międzywojnia. Tradycję haftu puckiego zaczerpnięto z haftu żarnowieckiego, którego pionierkami były benedyktynki i cysterki. Propagatorką została działaczka kaszubska oraz hafciarka Bronisława Wrycza-Plińska, mająca pod swoją pieczą aż 450 uczennic! Szkoła pucka zyskała rozgłos dzięki Antoninie Pronobis – inicjatorce oraz organizatorce kursu robót kobiecych w Swarzewie, a także za sprawą Heleny Miotk – patriotki lokalnej. Szkoła pucka charakteryzuje się siedmiobarwnymi kompozycjami, a najczęstszymi motywami kwiatowymi są: mikołajek nadmorski, bałwanek i koniczynka w otoczeniu sieci i fal.

Źródło: kadr zdjęcia zaczerpniętego ze strony http://magazynkaszuby.pl/

Szkoła wejherowska
Uznawana – obok słupskiej – za najmłodszą, narodziła się w 1957 roku z inicjatywy Franciszki Majkowskiej, siostry działacza kaszubskiego oraz pisarza – Aleksandra Majkowskiego. Zaproponowała własne wzornictwo, z przewagą czerwonych i żółtych barw, dodając nowe motywy kwiatowe takie jak: dalia, chryzantema, groszek, bez, aster, pąki hiacyntu czy kąkol. Haft reprezentujący szkołę wejherowską jest wyraźnie „cięższy” niż żukowska, widoczne jest podobieństwo do szkoły wdzydzkiej.

Źródło: WZORY HAFTU KASZUBSKIEGO Szkoła Wejherowska Wydane przez Gdański Oddział Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego

Szkoła tucholska
Można śmiało nazwać ją najtrudniejszą, a każdy haftujący wedle jej reguł powinien wykazać się dobrym poczuciem kolorystyki. Dlaczego? Ano dlatego, że w hafcie tucholskim występuje aż jedenaście odcieni… złota i  bursztynu, będących nawiązaniem do tzw. „złotogłowia”, czyli do złotych czepców noszonych przez zamożne kobiety głównie w XIX wieku. Powstała w latach 60. XX wieku w Tucholi, gdzie brakowało typowego, rodzimego haftu, w związku z czym, będąc pod silnym wpływem Kaszub, rozpoczęto wyrabianie własnego, wzorując się na regułach haftów kaszubskich (a dokładniej szkoły żukowskiej). Szkoła tucholska charakteryzuje się bogatym wzornictwem i wyjątkowym kunsztem wykonania.

Szkoła borowiacka
Podoba do szkoły tucholskiej, ponieważ hafciarki komponowały wzory haftując je tylko w jednej barwie – żółtej. Wykorzystywano motywy różnych szkół, jest to więc największy misz-masz spośród wszystkich rodzajów szkół haftu kaszubskiego. Zdecydowanie łamana jest tu zasada odrębności linii – wedle szkoły borowiackiej, łodygi mogą się przecinać, a przez to tworzyć interesującą kompozycję. Inspiracją dla haftu borowiackiego była szkoła żukowska. Różnią się detalami, głównie inną techniką wyszywania motywów.

Szkoła słupska
Najmłodsza ze wszystkich szkół, nie nawiązująca do żadnej tradycji z prostej przyczyny – w okolicach Słupska nie istniał żaden sposób wykonywania haftów kaszubskich, nie było też mowy o żadnej szkole. Wzornictwo zostało odtworzone na podstawie średniowiecznych odkryć archeologicznych i zbieractwa elementów zdobniczych rękodzieła, takiego jak: meble, ceramika czy sprzęty gospodarstwa domowego. To typowy przykład reprodukcji tradycji kaszubskiej. Krzewicielami szkoły byli: pochodząca z Rowów etnograf Hugona Ostrowska-Wójcik, oraz słupskie małżeństwo plastyków Dorota Sikorska-Łaźny i Mieczysław Łaźny.

                                                   Źródło: HAFT KASZUBSKI. Seria ABC. Edmund Szymikowski Wyd.Region