Haft kociewski – dziedzictwo Pomorza

Haft kociewski, konkurencja dla Kaszub

Haft kociewski zanikł. I na tym można by poprzestać, gdyby nie to, że dwie uparte kobiety w latach 70. ubiegłego wieku postanowiły coś z tym zrobić.

Jeden ze wzorów haftu kociewskiego, stworzony przez Marię Wespę.

Kociewie – gdzie to w ogóle jest?

Haft kociewski pochodzi z Kociewia – to brzmi logicznie. Uświadommy sobie jednak, gdzie to Kociewie leży, żeby zrozumieć, dlaczego tak łatwo zapomniano o dziedzictwie kulturowym tego regionu.

Kociewie to obszar etnograficzno-geograficzny, leżący na Pomorzu Gdańskim, w sąsiedztwie słynnych i rozreklamowanych przez etnografów Kaszub. W skład Kociewia wchodzą powiaty: starogardzki, tczewski oraz północna część świeckiego. Mieszka tam około 350 tysięcy ludzi (wśród znanych Kociewiaków wymienia się m.in. muzyka Grzegorza Ciechowskiego, podróżnika Wojciecha Cejrowskiego, trenera piłki ręcznej Bogdana Wentę czy mistrza olimpijskiego Bronisława Malinowskiego). Kociewiacy posiadają własną gwarę. Posiadali też haft, który zrekonstruowany, ponownie stara się podbić serca swoich krajanów (i nie tylko).

Pocztówka pokazująca region Kociewie wraz z najważniejszymi miastami i hymnem; źródło: skan ze zbiorów własnych autorki tekstu.

Dlaczego haft kociewski zaginął…

W XIX wieku, wskutek bardzo dynamicznie rozwijającej się rewolucji przemysłowej, powoli zaczęto odchodzić od rzemiosła i rękodzielnictwa. Słowem: dziedzictwo wsi umierało. Łatwiej było nabyć gotowy produkt z miasta. Wszak to, co „pany” nosiły było lepsze, solidniejsze, modniejsze, a na pewno – bardziej pożądane.

W przypadku Kociewia, sytuacja była o tyle skomplikowana, że leżało ono w sąsiedztwie Kaszub, na które masowo zaczęli przybywać etnografowie z całej Polski, od Oskara Kolberga począwszy. W cieniu tak dużego uwielbienia dla sąsiedniego regionu, trudno było wybić się ze swoją odmiennością. W efekcie Kociewie utraciło dowody własnej kultury i odrębności etnograficznej, w skład którego wchodziły przede wszystkim strój ludowy i właśnie haft kociewski.

…i kto go uratował?

Pierwsze próby odtworzenia haftu podjęły dopiero na przełomie lat 60. i 70. XX wieku dwie Kociewiaczki – Maria Wespa (Wespowa) z Morzeszczyna (ur. 1920 r. w Tczewie) oraz Małgorzata Garysz (Garyszkowa) z Pączewa.

Maria Wespowa – prekursorka rekonstrukcji haftu kociewskiego. Źródło il.: www.nowa.morzeszczyn.pl

Historia skupia się raczej wokół Wespowej, dlatego i my poświęcimy jej więcej uwagi. Rekonstrukcję wzorów haftu kociewskiego rozpoczęła od badań nad ornamentem regionalnym, którego szukała na sztandarach i chorągwiach parafialnych we wiejskich kościołach lub na skrzyniach. W trakcie poszukiwań przeprowadzała wywiady środowiskowe z mieszkańcami wsi, podczas których prosiła choćby o serwetkę zachowaną po babci, na którym widoczny jest haft kociewski. W końcu, po zebraniu dostatecznej ilości materiału, przystąpiła do dzieła: zaczęła opracowywać wzory haftów. Ustanowiła 7 podstawowych kolorów: żółty, biały, niebieski, zielony, czerwony, liliowy i brązowy. Haft wykonywała ściegiem płaskim lub sznureczkowym, a motywami florystycznymi zostały tulipany, modraki, stokrotki i maki.

Małgorzata Garysz do swoich haftów zakwalifikowała aż 13 podstawowych barw: biały, żółty, pomarańczowy, jasny brązowy, ciemny brązowy, czerwony, bordowy, różowy, lilowy, fioletowy, niebieski, jasnoniebieski i zielony (wraz ze wszystkimi odcieniami tych kolorów).

Teki z haftami (wzornictwem) z Kociewia zostały wydane w latach 1978-1980 przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie. Wznowiono wydanie w roku 2008. Prace Wespowej cieszyły się dużym uznaniem, toteż propagowano je na kursach haftu, prowadzonej również przez nią samą, jarmarcznych pokazach czy wystawach w muzeach etnograficznych.

Prace Marii Wespy zostały nazwane przez etnografów „szkołą morzeszczyńską”. Nazwa pochodzi od miejscowości Morzeszczyn, gdzie od 1969 roku, kiedy to poważnie zajęła się rekonstrukcją dziedzictwa swego regionu, jakim był haft kociewski, przypadały najintensywniejsze lata jej działalności. Po dziś dzień gmina czerpie z haftów Wespowej i czyni haft kociewski swoją regionalną dumą.

Praca nad muralem w Morzeszczynie, zdobiącym gmach biblioteki miejskiej. Źródło il.: www.nowa.morzeszczyn.pl

Jednym z wyrazistszych przykładów tej miłości jest logo Lokalnej Organizacji Turystycznej Kociewie, w którym znajduje się modraczek. Pamiątki takie jak porcelanowe filiżanki, koszulki czy nawet jeansy również są zdobione florystycznymi motywami haftu kociewskiego.

Logo LOT Kociewie. Źródło il.: http://www.lot.kociewie.eu/

A czym różni się haft kociewski od kaszubskiego? W zasadzie dwoma elementami: nie występuje popularny na Kaszubach kolor czarny oraz trójstopniowa odmiana niebieskiego.

Produkty przybrane haftem kociewskim są nowością w sklepie Folkstar. Zapraszamy do zapoznania się z naszą najnowszą ofertą!